Tuairisc ar Dhráma na Nollag Ghaelscoil na bhFál, scríofa ag na páistí iad féin!
Bris an droch-nós le dea-rún. Cuir ort do bhróga reatha!
Is grá linn uilig na Nósanna Nollag, ach cár thosaigh siad?
Alt faoin Nollaig
Olltoghchán na hÉireann
Mí na Samhna, an t-aonú mí dhéag san fhéilire agus an Geimhreadh faoi lán seoil in Éirinn, difear bheag san fhéilire atá againn mar Éireannaigh, mar Ghaeil agus an fhéilire atá i gceannas sa Bhreatain. Ní thosaíonn geimhreadh na Breataine go dtí Mí na Nollag.
Tá Oíche Shamhna beagnach buailte linn. Páistí ar bís, ag roghnú cultacha difriúla sna siopaí nó ar líne, ag gearradh puimcíní, ag déanamh réidh do “bob nó bia”. Múinteoirí ar bís le seachtain saor ón scoil, tuillte acu! Na tuismitheoirí ag smaointiú siar, ag machnamh ar Oíche Shamhna mar a bhí, tornapaí agus Páirc Mhic Asmáint, cultacha níos simplí agus maisiúcháin? Bhain na maisiúcháin leis an Nollaig, chan an tSamhain!
TÁ an aimsir ag athrú de réir a chéile, ach is cinnte go bhfuil fómhar beag na ngeanna ligthe i ndearmad againn agus deireadh an fhómhair ag druidim linn. An Geimhreadh le mothú, beagán ar bheagán. Bhí bailc mhór fearthainne ann an tseachtain seo, díreach in am don chéad imeacht i bhfeilire imeachtaí na ngaelscoileanna! Más maith agus is mithid! Tharla sé go raibh Trastíre na nGaelscoileanna beartaithe ag Coiste Imeachtaí na nGaelscoileanna an tseachtain seo, ar bhealach, cuireann an doineann leis an imeacht. Bíonn sé doiligh samhlú trastíre gan clabar, gan slodáin, téann siad lámh ar láimh le chéile. Páistí ag streachailt, ag brú agus ag treabhadh a n-iomaire féin ar pháirc, an cath pearsanta sin idir an pháiste agus an líne deiridh. Reathaíocht, spórt aonair dúshlánach, is grá liom fein é. Mar sin de, bhailigh sé ghaelscoil le chéile ar pháirceanna Naomh Gall ar Bhóthar na bhFál do rasaí trastíre na ngaelscoileanna agus an talamh ar maos le huisce agus braon báistí i mbéal na gaoithe! Suíomh iontach atá i bpáirc Bhaile an Mhuilinn, Naomh Gall, tearmann, ar dhóigh, páirc imeartha atá timpeallaithe ag Reilig Bhaile an Mhuilinn, Chluain an Bhogaidh agus Scoil Naomh Labhaoise. D’oibrigh Coiste Imeachtaí na nGaelscoileanna go dlúth le Fís an Phobail, Comhairle Chathair Bhéal Feirste agus dár ndoighe le Naomh Gall leis an imeacht iontach a shólathar do Ghaeil óga na cathrach. Bhí breis agus 100 páiste ag rith ar an lá agus ionadaíocht leathan ó ghaelscoileanna na cathrach, Gaelscoil na bhFál, Bunscoil Phobal Feirste, Bunscoil an tSléibhe Dhuibh, Scoil na Fuiseoige, Gaelscoil an Lónainn, Scoil an Droichid agus Coláiste Feirste.
Tá fómhar beag na ngéanna linn faoi láthair nó an samhradh beag. Is beag samhradh a bhí againn, mar sin de, is fiú tairbhe a bhaint as.
Ar uairibh, bíonn an focal laoch in úsáid go minic ag daoine. Barraíocht. In amanntaí, bíonn muid ró-fhlaithiúil leis an chur síos, leis an ainmniú agus leis an mhíniú…laoch.
IS cinnte go mbíonn macallaí na staire níos congáraí dúinn ná mar a shíleann muid. Mothaíonn muid agus mothaíonn páistí ach go háirithe go bhfuil an stair iontach fada ar shiúl sna cianta cairbreacha! Mothaíonn mo pháistí féin mar shampla gur iarsma ársa mé de ré na staire nach bhfuil ann níos mó! Níl mé féin den bharúil sin, dár ndóighe! Ach le bheith ionraic, is féidir linn in Éirinn go speisialta ár stair a lorg agus a fhiosrú má léimeann muid siar cúpla glúin. Tá mé ag déanamh go bhfuil sé amhlaidh le beagnach gach teaghlach. Na Trioblóidí, Cearta Sibhialta, 1950aidí, Dara Cogadh Domhanda, Blitz agus Ciondáil, Imtheorannú agus Tom Williams. Ní ghlacann sé ach cúpla glúin. Ó ghlúin go glúin. Na Tríochaidí Ocracha, Círéibeacha ODR, Ceiltigh Bhéal Feirste, Imirce agus neart eile. Thig linn ócáidí móra staire a aimsiú agus ord croineolaíoch a chur ar rudaí le tuiscint níos iomláine a fháil. Bíonn ord croineolaíoch thar a bheith tábhachtach úsáideach ag staraithe móra agus beaga agus ag foghlaimeoirí agus doiligh in amanntaí do pháistí a thuiscint. I mo thaithí féin mar mhúinteoir gaelscoile, bíonn sé dúshlánach ag foghlaimeoirí óga coincheap na staire a thuiscint nuair atá tú ag caint ar chéad bliain ó shin nó ar an mhí seo caite, nó anuraidh nó fiche bliain ó shin. Bíonn sé teibí ag daltaí. Ach múineann gá seift agus bíonn go leor áiseanna tacaíochta in úsáid go dtig le daltaí a thuiscint an saol mar a bhí agus liosta croineolaíoch de bhuneachtraí na tíre a shealbhú agus ceangal fisiciúil a dhéanamh lena saol agus saol a muintire. Mar shampla,1884 bunaíodh an Cumann Lúthchleas Gael….imríonn páistí peil agus iomáint, tá nasc ansin.1893 bunaíodh Conradh na Gaeilge…..an eagraíocht a bhí ag stocaireacht do chearta teanga, mar a tharla ar ball leis an Dream Dearg. Tá nasc ansin.1912 thit an long chlúiteach a tógadh i mBéal Feirste go tóin poill ar an Aigeán Atlantach. Is cinnte go bhfuil an scéal i mbéal na bpáistí agus gur thug siad cuairt ar an Cheathrú Titanic, H agus W agus ceantar na nduganna1916- Tharla Éirí Amach na Cásca i mBaile Átha Cliath. Tá neart nascanna Feirsteacha anseo idir Winifred Carney agus James Connolly. Bhí sé de phléisiúr agam camchuairt reilige a dhéanamh leis Cumann Chluain Ard, ar na mallaibh, i Reilig Bhaile an Mhuilinn. Grúpa scoláirí a bhí ann ón ardrang ar an Dianchúrsa is déanaí a reachtáil siad. Gaeilge líofa againn uilig. Stair trí Ghaeilge. Bhí meascán mearaí de chúlraí agus d’aoiseanna ar an chamchuairt mar a bhíonn go minic. Áfach, ní raibh muid i bhfad ag toiseacht leis an turas agus cúpla pearsa móra na staire déanta againn Kevin Mc Alinden agus Ceiltigh Bhéal Feirste, na Gaeilgeoirí Muiris Ó Droighneáin agus an tAthair Ó Tuathaill gur thug muid cuairt ar an phoblachtánach Freddie Fox, a maraíodh i mí Lúnasa 1921 gar do lár na cathrach agus Óglaigh na hÉireann ag déanamh ionsaithe ar an RIC. Bainim úsáid as scéal Freddie Fox mar intreoir, túsphointe do stair Bhéal Feirste ag an am sin. 1920idí, Na Pograim, Cogadh na Saoirse, dioltás an RIC in éadan an phobail Chaitlicigh, Cromwell Clubs agus DI Nixon agus neart eile. Labhraím faoi na heachtraí móra atá sna leabhair staire. Áfach ní dhéanaim trácht ar Freddie mar dhuine ná ar a chúlra ná ar a chlann. Samhlaigh mar sin an t-iontas a bhí orainn uilig ar an chamchuairt ar an lá samhraidh sin go raibh garnia de chuid Freddie Fox linn ar an chamchuairt agus é ag freastal ar ranganna Chumann Chluain Ard! Meiriceánach a raibh Gaeilge líofa aige a bhí ar saoire in Éirinn! Dochreidte. Iontas agus alltacht an domhain. D’inis Caoimhín, garnia le Freddie a lán scéalta faoi Freddie mar dhuine, Freddie mar fhear óg. Bhí Gaeilge aige, Fadgie a bhí ann. Chaith a theaghlach am i nDún Dealgan. D’imir sé peil agus iomáint le Rosa CLG i mBéal Feirste agus imreoir iontach a bhí ann! Is fiú cuimhneamh go raibh baint ag Joe Mc Kelvey le bunú an chumainn CLG Rosa fosta. Tá scéal Joe Mc Kelvey go mór mór i mbéal an phobail, ach níl scéal Freddie Fox. Fuair siad beirt bás ar son na hÉireann, áfach. Tamall gairid i ndiaidh dúinn teacht a fhad le leacht chuimhneacháin Joe Mc Kelvey ag an Leacht Chuimhneacháin Harbinson i Reilig Bhaile an Mhuilinn, d’inis Caoimhín scéal eile a bhain le teaghlach Mhic an tSionnaigh agus Mc Kelvey. Arís, bainim feidhm as scéal clúiteach cáiliúil Mc Kelvey le Cogadh na Saoirse agus Cogadh na gCarad a mhíniú níos fearr agus cúlra na bPogram a thabhairt, gnéithe ginearálta le fírinne.
Tá mí Lúnasa beagnach buailte linn agus ciallaíonn sin aimsir na Féile, Féile an Phobail. Tá clár lán go béal arís le himeachtaí difriúla éagsúla ó na cainteanna polaitiúla agus imeachtaí teaghlaigh, ó cheolchoirmeacha móra agus ceolchoirmeacha beaga agus fiú coisirí sráide, siúlóidí, drámaí agus neart neart eile!
Tá go leor scríofa i nGaeilge, i mBéarla agus fiú in Albainís Uladh faoin dóigh mar a fuair Béal Feirste a hainm. Tá an scéal i mbéal an phobail, fiú ag daoine nach Feirstigh iad ó dhúchas. Béal na Fearsaide, mouth of the sandy ford. Abhainn na Fearsaide, an abhainn fholaithe thíos faoin chathair anois. Ach, tá Béal Feirste do-aitheanta anois ón Bhéal Feirste a bhí ann agus mise ag teacht i méadaíocht. Tá an chathair iomlán do-aitheanta ó aimsir mo thuismitheoirí fein. Beidh a fhios acu, beidh a fhios ag mo mháthair go háirithe, bean de bhunadh an Mhargaidh, ceantar stairiúil ar imeall lár na cathrach. Agus Dia ár Sábháil, ná habair The Markets, sin scéal eile, beidh daor ort, níl ach Margadh amháin ann! Faraor, tuigim go bhfuil áiteacha agus ceantracha faoi leith i lár na cathrach atá beagan rite síos, cuma shalach orthu b’fhéidir, áfach, os a choinne sin, tá áiteacha agus foirgnimh ghalanta ann. Ní raibh mé féin i lár chathair Bhéal Feirste le tamall anuas agus ní thiocfadh liom Madden’s ná Tigh Uí Cheallaigh a chur san áireamh, mar sin, bhí iontas orm ag siúl thart ar lár na cathrach le mo pháistí ag dul i dtreo Belfast Tradfest in Ollscoil Uladh i lár an bhaile an tseachtain seo.
Tá an tEarrach agus dóchas linn ar bhealach ar na mallaibh. Tá an lá ag dul chun síneadh mar a deir Raifteirí….ach cá bhfuil an ghrian? Tá na feirmeoirí ag tógáil na ceiste céanna! Tagann borradh faoi imeachtaí taobh amuigh nuair a bhíonn an aimsir níos fearr. Bíonn cluichí CLG faoi bhláth fosta comórtais bheaga, féilte, sraitheanna, coirn, laethe spraoi. Dár ndóighe, tá na Craobhacha Cúige faoi lán seoil agus Craobh na hÉireann ar ais! Bíonn na reathaithe ag cur an dlaoí mhullaigh ar a bplean traenála agus an maratón ag teannadh linn, bíodh sin an rás sealaíochta, an tsiúlóid, leath-mharatón nó an t-iomlán léir 26.2 míle do na luthchleasaithe aclaí nó mire! Sin ceart 26.2 míle agus bíonn an 0.2 sin dúshlánach i ndiaidh 26 bheith slánaithe agat! Bíonn sraitheanna agus coirn sacair ag teacht chun críche ar bhonn áitiúla, náisiúnta agus idirnáisiúnta. Bíonn an t-am seo thar a bheith gnóthach ag an imreoir amaitearach a bheadh ag imirt oíche Mháirt, ansin oíche Dhéardaoin agus tráthnóna Sathairn in amannta leis an tsraith a chríochnú. Tá lucht Cliftonville ag dúil go mór le Cluiche Ceannais Chorn na hÉireann a bheas ann ar ball…. Ag cleachtadh leo le hAmhrán na bhFiann! Bhuel, bíonn na scoileanna amhlaidh ag an am seo sa bhliain. Chomh gnóthach le bean ar lá aonaigh agus an aimsir mhaith agus na cluichí spóirt ag teacht go tréan agus go tiúbh. Déanann Cumann na mBunscoi obair na gcapall ag cur na gcluichí náisiúnta chun cinn fud fad na hÉireann. Foirne do chailíní agus do ghasúraí sa pheil, sa chamógaíocht agus san iomáint. Ar uairibh, bíonn deis ag páistí agus scoileanna áirithe páirt a ghlacadh sna cluichí leath ama ag Craobh na hÉireann! Samhlaigh sin agus tú deich mbliana nó aon bhliain d’aois! Bheifeá ar bis! Tarlaíonn, i mo bharúil féin, imeacht iontach speisialta sainiúil sna Gaelscoileanna in Aontroim thart fán am seo sa bhliain, gach bliain: Féile Peile na nGaelscoileanna. Thiocfadh a rá go bhfuil mé beagán claonta anseo, tá lámh agam leis an chomórtas seo, ach ar an láimh eile, is ábhar mór mórtais agus bróid atá ann.
Tá borradh faoin Ghaeilge gan amhras i gcéin is i gcóngar. Tá sé cineál cúláilte anois Gaeilge a labhairt agus Gaeilge a úsáid. Athbheochan eile ar bhealach. Ó Gliders Bhéal Feirste go Cillian Murphy, an Corcaíoch clúiteach, ba mhaith le gach duine bheith Gaelach!
